عوامل موثر در مطالعه مفید
مطالعه
در فرهنگ لغات، مطالعه به معنای نگریستن به هر چیز برای واقف شدن به آن، تأمل، تفکر و اندیشه آمده است. امروزه بخشی از وقت افراد صرف مطالعه می‌شود، ولی اغلب به علت آشنا نبودن با شیوه‌های صحیح مطالعه، زمان زیادی تلف شده و از اشتیاق افراد به مطالعه کاسته می‌شود، ضمن اینکه هر نوع خواندن، مطالعه تلقی نمی‌شود، برای مثال: فروشنده ای که صورت حساب فروش روزانه‌اش را مرور می‌کند یا دانش آموزی که کتاب‌های درسی مدرسه را می‌خواند، در واقع نوعی انجام وظیفه و رسیدگی به امور روزمره بوده و مطالعه محسوب نمی‌شود. مطالعه هنگامی است که فرد تنها بخاطر علاقه و احساس نیاز و در راستای هدفی مشخص کتابی بدست گیرد و آن را با اشتیاق بخواند. (ذاکری نژاد، ۱۳۸۷).برای مطالعه و سپردن مطالب به ذهن از نظر فیزیکی و فرم انجام آن شرایطی لازم است که به شرح آن می‌پردازیم:‬
1-زمان و مکان مطالعه
در درجه اول مطالعه را باید کاری روزمره و مداوم تلقی کرد. بدون شک بهترین وقت برای مطالعه زمانی است که فرد به اندازه کافی استراحت کرده و اعضاء و جوارح، آمادگی کامل برای پذیرش مطالب را داشته باشند. بهترین زمان صبح اول وقت و قبل از طلوع فجر می‌باشد. معمولاً پس از یک ساعت مطالعه، کارایی انسان کاهش می‌یابد لذا در زمانهای معین، به مدت کوتاهی استراحت لازم است. مکانهای عمومی و مخصوص مثل کتابخانه‌ها که همه افراد در حال مطالعه هستند، یکی از مکانهای مناسب برای این کار می‌باشد. اتاق مخصوص مطالعه، اتاق شخصی در منزل، یا مکانی آرام و به دور از مزاحمت که دارای نور، دماو فضای مناسب باشدنیز می‌تواند برای مطالعه مورد استفاده قرار گیرد. محل نشستن فرد نیز بایستی نه خیلی راحت باشد و نه ناراحت کننده (ذاکری نژاد، ۱۳۸۷).
2- یادگیری
از مهم‌ترین موارد در مطالعه، یادگیری مطالب است.یادگیری به دوصورت انجام می‌شود: مستقیم و غیرمستقیم. یادگیری مستقیم، یعنی شخص مطلبی را می‌خواند و به ذهن می‌سپارد و در زمانی که نیاز دارد آن‌ها را از قفسه‌های ذهن خود خارج نموده، مورد بهره برداری قرار می‌دهد.یادگیری غیرمستقیم، یادگیری فرد از رفتار و کردار و آثار به جا گذاشته شده از دیگران را شامل می‌شود. در اینجا برای یادگیری بهتر چند روش که یادگیری را آسان تر و ماندگاری در حافظه را طولانی تر می‌کند، ذکرشده است:
الف) مطالبی که قرار است مطالعه کنید، ابتدا بطور کلی مرور کرده و عناوین، سرفصل‌ها و تیترهای درشت را مورد توجه قرار دهید. در مورد اینکه در آن فصل راجع به چه مطلبی بحث شده فکر کنید، چون ذهن انسان وقتی در مقابل سوالی قرار می‌گیرد کنجکاو شده و آمادگی پیدا می‌کند تا مطلب را بهتر و راحت تر بپذیرد.
ب ( در حاشیه و کنار قسمت‌های مهم علامت گذاری نموده و نکات مهم را بین پرانتز یا گیومه قرار دهید، یااینکه عناوین اصلی را روی کاغذ بنویسید. از خط کشیدن زیر سطور پرهیز نمایید.
ج)در هنگام مطالعه برای خودتان، یادداشت برداری نمایید. توصیه می‌شود برای یادداشت برداری از فیش‌های تحقیق استفاده نمایید. مطالب را به زبان خود خلاصه نویسی کرده و آن‌ها را برای خودتان بیان کنید.
د) به یاد داشته باشید که مطالب خوانده شده، برای آنکه خوب در حافظه جای بگیرند، نیاز به زمان دارند.
علت عمده فراموشی تداخل آموخته‌های قبلی است، به این صورت که اگر مطلبی را بخوانید و بلافاصله شروع به خواندن مطلب دیگری کنید، مطلب دوم در مطلب قبلی تداخل ایجاد خواهد کرد. در صورت امکان پس از یادگیری یک مطلب حتماً استراحت کنید. بکار بردن آموخته‌ها در موقعیت‌های مناسب، باعث می‌شود تا کمتر فراموش شوند.
ه) هنگام مطالعه، سوالاتی را برای خود مطرح نموده و سعی کنید پاسخ آن‌ها را در بین مطالب پیدا کنید، بهتر است این سؤالات در جایی یادداشت شود.
و)آموخته‌های خود را بکار ببرید. کسانی که آموخته‌های خود را در موقعیت‌های مختلف بکار می‌برند و از آن‌ها استفاده می‌کنند کمتر به فراموشی گرفتار می‌شوند.
ح)سعی کنید از نقشه‌ها، تصاویر و نمودارها حداکثر استفاده را ببرید و آن‌ها را به دقت مطالعه کنید.
ط) آرامش فکری داشته باشید و عوامل مزاحم را حذف نمایید، منظور این است که افکار بی‌فایده، کشمکش‌های درونی با دیگران و نشخوارهای ذهنی آزاردهنده را به هنگام مطالعه کنار بگذارید. (ذاکری نژاد، ۱۳۸۷(
3- پنج روش مطالعه
3-1 ) خواندن بدون نوشتن:خواندن بدون نوشتن روش نادرست مطالعه است. مطالعه فرایندی فعال وپویا است وبرای نیل به این هدف باید از تمام حواس خود برای درک صحیح مطالعه استفاده کرد. باید با چشمان خود مطالب را خواند، باید در زمان مورد نیاز مطالب را بلند بلند ادا کرد و نکات مهم را یادداشت کرد تا هم با مطالب مورد مطالعه درگیر شده و حضوری فعال وهمه جانبه در یادگیری داشت و هم در هنگام مورد نیاز، خصوصاً قبل از امتحان، بتوان از روی نوشته‌ها مرور کرد و خیلی سریع مطالب مهم را مجدداً به خاطر سپرد.
3-2) خط کشیدن زیر نکات مهم: این روش شاید نسبت به روش قبلی بهتر باشد ولی روش کاملی برای مطالعه نیست چرا که در این روش بعضی از افراد به جای آنکه تمرکز و توجه به روی یادگیری و درک مطالب داشته باشند ذهنشان معطوف به خط کشیدن زیر نکات مهم می‌گردد. حداقل روش صحیح خط کشیدن زیر نکات مهم به این صورت است که ابتدا مطالب را بخوانند و مفهوم را کاملاً درک کنند سپس زیر نکات مهم خط بکشند نه آنکه در کتاب به دنبال نکات مهم بگردند تا زیر آن خط بکشند.
3-3) حاشیه نویسی: این روش نسبت به دو روش قبلی بهتر است ولی باز هم روشی کامل برای درک عمیق مطالب و خواندن کتب درسی نیست ولی می‌تواند برای یادگیری مطالبی که از اهمیتی چندان برخوردار نیستند مورد استفاده قرار گیرد.
3-4) خلاصه نویسی: در این روش شما مطالب را می‌خوانید و آنچه را که درک کرده‌اید به صورت خلاصه به روی دفتری یادداشت می‌کنید که این روش برای مطالعه مناسب است و از روش‌های قبلی بهتر می‌باشد چرا که در این روش ابتدا مطالب را درک کرده سپس آن‌ها را یادداشت می‌کنید اما باز هم بهترین روش برای خواندن نیست.
3-5)کلید برداری: کلید برداری روشی بسیار مناسب برای خواندن و نوشتن نکات مهم است. در این روش شما بعد از درک مطالب، به صورت کلیدی کوتاه‌ترین، راحت‌ترین، بهترین و پرمعنی ترین کلمه ای است که با دیدن آن، مفهوم جمله تداعی شده و به خاطر آورده می‌شود (سایت پزشکان بدون مرز، ۱۳۸۵.)
4-شیوه‌های صحیح مطالعه
شیوه صحیح مطالعه، چهار مزیت عمده زیر را به دنبال دارد:
4-1) زمان مطالعه را کاهش می‌دهد.
4-2) میزان یادگیری را افزایش می‌دهد.
4-3) مدت نگهداری مطالب در حافظه را طولانی تر می‌کند.
4-4) خاطر سپاری اطلاعات در حافظه را طولانی تر می‌کند.
برای داشتن مطالعه ای فعال و پویا نوشتن نکات مهم در حین خواندن ضروری است تا برای مرور مطالب، دوباره مطالب را نخوانده و در زمانی کوتاه از روی یادداشت‌های خود مطالب را مرورکرد (سایت پزشکان بدون مرز، ۱۳۸۵(.
5- شرایط مطالعه
شرایط مطالعه، مواردی هستند که با دانستن، به کارگیری و یا فراهم نمودن آن‌ها، می‌توان مطالعه ای مفیدتر با بازدهی بالاتر داشت و در واقع این شرایط به ما می‌آموزد که قبل از شروع مطالعه چه اصولی را به کار گیریم، در حین مطالعه چه مواردی را فراهم سازیم، چگونه به اهداف مطالعاتی خود برسیم وبا دانستن آن‌ها می‌توانیم با آگاهی بیشتری درس خواندن را آغاز کنیم و مطالعه ای فعال تر داشته باشیم:
5-1) آغاز درست: برای موفقیت در مطالعه، باید درست آغاز کنیم.
5-2)برنامه ریزی: یکی از عوامل اصلی موفقیت، داشتن برنامه ای منظم است.
5-3) نظم وترتیب: اساس هر سازمانی به نظم آن بستگی دارد.
5-4) حفظ آرامش: آرامش ضمیر ناخوداگاه را پویا و فعال می‌کند.
5-5)سلامتی و تندرستی: عقل سالم در بدن سالم است.
5-6) تغذیه مناسب: تغذیه صحیح نقش مناسبی در سلامتی دارد.
5-7)خواب کافی: خواب فراگیری و حافظه را تقویت می‌کند.
5-8) درک مطلب: درک مطلب آنچه در حافظه بلند مدت تقویت می‌شود (سایت پزشکان بدون مرز ۱۳۸۵(
6-تاثیرات مطالعه
مطابق تحقیقات و بررسی‌ها پنج تأثیر عمده از مطالعه بدست آمده است که عبارت‌اند از:
6-1) عامل وسیله ساز: یعنی آشنایی و شناخت کاملی از مشکلات واقعی و داشتن صلاحیت کامل برای روبرو شدن با مشکلات.
6-2) تأثیر در شخصیت و ایجاد شخصیت جدید.
6-3) تأثیر در بحث و استدلال.
6-4) تأثیردر آسودگی خاطر: یعنی رهایی از افکار و عقاید بخصوص از طریق مطالعه منابعی که آن طرز فکرها و عقاید قبلی را تعدیل یا تغییر داده انسان را به آرامش خاطر می‌رساند.
6-5) تأثیر در زیبایی: یعنی کسب تجارب زیبایی شناسی از طریق: ادبیات، هنر و….
1-ذاکری نژاد، اکبر.۱۳۸۷٫ اصول مطالعه و روش‌های آن (دسترسی 13/6/1389)
2- شیوه صحیح مطالعه. (سایت پزشکان بدون مرز ۱۳۸۵)
کاری از طلاب کانون مدرسه علمیه فاطمیه (س) شهرستان فسا