نقش والدین در مطالعه و کتابخوانی کودکان
چکیده
شخصیت کودک در خانواده شکل میگیرد و او تمام سالهای اولیه زندگی را همراه والدینش میگذراند، بنابراین نقش آنها در رشد و تکامل کودک بسیار مهم است. با توجه به اینکه انسان موجودی کمال گرا است و برای پیشرفت در عرصههای مختلف زندگی نیاز به شناخت نسبتاًکاملی از خود و جامعه دارد. کتاب و مطالعه عاملی برای شناخت و رشد دینی، فرهنگی، اخلاقی و اجتماعی انسان است. با یک کتاب خوب انسان ساخته میشود، رشد میکند و برای حرکت آماده میشود حال که چنین است اگر خانواده راههای صحیح مطالعه و کتابخوانی را به کودک آموزش دهد و فرد از همان سنین کودکی به مطالعه عادت کند به رشد اخلاقی خواهد رسید.
مقدمه
ذهن کودک انباشته ازمجموعه ای از سؤالات وندانسته هاست که برای پاسخ به آنها بزرگترین منبع اطلاعاتی که برای خود در نظر می گیردخانواده است. پس پایه گذاری این امر یعنی آشنایی باکتاب خوانی درذهن کودک ازهمان ابتدا بسیارساده ومؤثرمی باشد. خانواده به عنوان نهاد اولیه تعلیم وتربیت، نقش بسیارتاثیرگذاری دررویکرد کودکان به مطالعه دارد، به گونه ای که نقش والدین و به خصوص مادر به لحاظ برخورد و ارتباط بیشترباکودک درتقویت عادت مطالعه و ترویج کتابخوانی بی بدیل میباشد (محمدی، ۱۳۸۸).
برنامه ریزی برای توسعه کتابخوانی باید دقیق و مناسب انتخاب شود همانند: ایجاد امکانات مناسب در منزل، تشویق فرزندان به مطالعه، تهیه کتابها و مجلات مفید برای کودکان و دادن جایگاه خاص به مقوله کتاب و مطالعه درخانه را از جمله اقداماتی دانست که میتواند در ایجاد انگیزه مطالعه در کودکان مؤثرباشد. همچنین انتخاب کتاب مناسب برای کودکان قصه گویی و کتابخوانی، آشنا کردن کودکان با مشاهیر ادب وهنر و ایجاد کتابخانه خانگی را از راهکارهای علاقه مند کردن به مطالعه دانست.
1- مفهوم شناسی مطالعه
مطالعه بررسی عمیق و همه جانبه یک مقوله است. به عبارت دیگر «روندی است که از به کار گیری ذهن و به منظور دریافت اطلاعات، توجه دقیق و تجربه و تحقیق درباره هر موضوع، رویداد و پدیده صورت میگیرد و شامل خوب دیدن، خوب شنیدن، لمس کردن، چشیدن، پرسش کردن و به دنبال پاسخها داده میشود». (فرهنگ وبستر، ص ۱۸۰۸، قزل ایاق، ۱۳۸۳).
۲- راه کارهای ایجاد افزایش انگیزه مطالعاتی در کودکان
در زیربه ایدههایی برای تشویق کودکان به مطالعه اشاره میکنیم:
۱ ) برای بچهها کتاب بخرید و آن را در دسترس آنها قرار دهید. بچههایی که کتابخوان میشوند، معمولاً به خانوادههایی تعلق دارندکه کتاب و سایر ابزار مطالعه در خانه مهیا است.
۲ ) خودتان هم مطالعه کنید. یکی از بهترین راهها برای تشویق کردن بچهها به مطالعه این است که خودتان الگوی آنها باشید. اگر بچهها ببینند که خودتان هم کتاب میخوانید و از مطالعه لذت میبرید، احتمال اینکه آنها هم چنین عادتی پیدا کنند و این فعالیتها را پیش بگیرند بیشتر است.
۳ ) تلویزیون را خاموش کنید و کمی خانه را آرام کنید. خاموش بودن تلویزیون باعث می شودبچه ها به دنبال سرگرمی دیگری برای خود باشند. تماشای بیش از اندازه تلویزیون برای بجه ها مضر است، به ویژه اگر بخواهید آنها را به مطالعه تشویق کنید.
۴ ) بچهها را به کتابخانه و کتابفروشی ببرید و این کار را به طور هفتگی یا ماهانه انجام دهید تا بتوانند کتابهای مورد علاقهٔ خود را انتخاب کنند.
۵ ) کتابهای مصور و جملات را دست کم نگیرید. آنها منابع بسیار خوبی برای تشویق کودک به مطالعه هستند و برای آموزش خواندن به کودک بسیار مفیدند. یک راه دیگر برای تشویق بچهها به مطالعه استفاده از کتابهایی است که روی CD ضبط شدهاند.
۶) از انگیزههای خارجی برای تشویق کردن کودک به درس و مطالعه غفلت نکنید:
– تشویق باید برای کودک جذاب باشد، تا بتواند انگیزه کودک را بالا ببرد.
– تشویق کودک نباید مستلزم صرف وقت و هزینه زیاد باشد، وگرنه بجای اینکه وسیله باشد هدف میشود.
– تشویق باید به طور مستمر باشد، زیرا معمولاًبا یکی دو بار ارائه تشویق نتیجه ای حاصل نمیشود. (نانسی، ۱۳۷۲، ص ۳)
2- فعالیتهای جنبی آموزشگاهها در جهت ترغیب دانش آموزان به مطالعه وکتابخوانی
۱ ) ایجاد فروشگاه کتاب مدرسه: شرکتهای تعاونی مدارس محل مناسبی برای فروش کتاب هستند. اگر هر آموزشگاهی بتواند کتابهای مناسب وارزان قیمت همراه با تخفیف مناسب در اختیاردانش آموزان قراردهد میتواند میزان علاقه مندی دانش آموزان به مطالعه وکتابخوانی را افزایش دهد.
۲ ) معرفی کتاب: معرفی کتاب به عنوان یک کار انگیزشی برای ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی مؤثر است. خلاصه کردن کتاب و معرفی آن در تابلو اعلانات تأثیر زیادی در تشویق دانش آموزان به مطالعه دارد. همچنین خواندن، خلاصه کتاب وذکر مشخصات آن در مراسم صبگاهی مدرسه هم می تواندانگیزه مطالعه را در دانش آموزان به وجود آورد.
3 ) ازجلسه های اولیاء ومربیان وآموزش خانواده به نحو مطلوب استفاده کنیم: باید به والدین آموزش داده شود که خواندن در دنیای امروز یک نیاز اساسی وبخشی از زندگی است وبه عنوان الگوی ترتیبی فرزندان خود نقش مهمی درتشویق وترغیب آنها به مطالعه دارد. حتی مجموعه ای ازکتابهای مفید وساده به والدین معرفی کرد تا آنان نسبت به تهیه این کتابها اقدام کنند.اگر مدرسه دارای فضای مناسبی به عنوان کتابخانه است جلسه آموزش خانواده رادر آنجا برگزار کرد ویا طوری برنامه ریزی کنیم که اولیاءاز کتابخانه بازدید کنند و در جریان فعالیتهای آن قرارگیرد.
وازجمله راهکارهای جانبی دیگر میتوان تیتروا اشاره داشت به:
معرفی اعضاء فعال کتابخانههای کلاس ومدرسه، برگزاری مسابقه کتابخوانی، برگزاری مسابقههای حضوری پرسش وپاسخ، مطالعه را به عنوان بخشی ازتکلیف شب منظور کنیم، ازساعت درس انشاء استفاده کنیم، روشهای صحیح مطالعه وتندخوانی را به بچهها آموزش دهیم، به مجلهها وروزنامه های ویژه کودکان ونوجوانان اهمیت دهیم، تهیه نشریههای دیواری را جزء فعالیتهای گروهی دانش آموزان قرار دهیم، برگزاری جلسههایی به همراه دانش آموزان برای نقد وبرسی کتابها (افروز، ۱۳۷۲، ص ۴).
4- راههای مؤثر در تشویق کودکان و نوجوانان
۱ ) بازدید از کتابخانههای سیار، کتابخانهٔ مرجع، انتشارات و…
۲ ) معرفی نویسندگان و شاعران کودک و نوجوان و دعوت ازآنها جهت پاسخ به سؤالات.
۳ ) تشویق و ترغیب آنها به خرید کتابهای مورد علاقه و تشویق و راه اندازی کتابخانه در منزل.
۴ ) تشویق و اهداء لوح به کودکان کتابخوان.
۵ ) خلاصه نویسی کتابها توسط کودکان.
۶) تهیه کارتهای هفتگی و نوشتن میزان مطالعه و عضویت در کتابخانهها.
از دیگر نکات قابل توجه در تشویق کودکان به مطالعه میتوان به فراهم کردن زمینه ای مناسب برای خواندن کتابهای شعر و داستان توسط گروه نوجوان برای گروه سنی کودک اشاره کرد. کتاب معلمی است که بدون عصا و تازیانه ما را تربیت میکند (شهرآرای ۳۷۲، به نقل از شرفی، ۱۳۸۹، ص ۴).
5-تشویق کودکان به تحصیل و مطالعه
نگران وضعیت روحی فرزندان بودن، برای والدین امری طبیعی است. هر پدر و مادری دوست دارد کودکش در امر تحصیل موفق باشد؛ زیرا آن را نشانه ای از رشد و پیشرفت کودک خود میداند. برخی از این پیامدها به شرح زیر است:
۱) «عزت نفس» و «حرمت خود» او را بالا میبرد؛ زیرا کودک احساس میکند فردی ارزشمند وموفق است.
۲) اعتماد به نفس ما را افزایش میدهد؛ زیرا با مشاهده توانایی تحصیلی خود، این احساس در او ایجاد می شودکه برای انجام هر کاری از این قبیل، آمادگی دارد و هیچ چیز نمیتواند مانع پیشرفت او شود.
۳) مسئولیت پذیری را در کودکان افزایش میدهد. وقتی کودکی به تحصیل و مطالعه و آماده کردن تکالیف درسی توجه داشته باشد، به این خاطر است که در خود نسبت به مدرسه و درس، احساس مسئولیت میکند. همین احساس به او زندگی میبخشد و ارزش وجودی او را نزد خودش بالا میبرد (رجبی، ۱۳۷۲).
6- راه کارهای اصلاحی
کودکان گاهی بی دلیل، در انجام تکالیف درسیشان اهمال میکنند و از انجام آن سرباز میزنند.
مرحله اول: باید مواظب باشید هیچ گاه به بجه ها برچسب منفی نزنید.
۱) تو هیچ وقت نمیتوانی تکالیفت را درست انجام دهی.
۲) چرا نمیتوانی مثل خواهرت یا برادرت یا دوستت یا… باشی.
3) مشقی که نوشته ای، چرا اینقدر بدخط است؟
مرحله دوم: اگر تشویق و تحسین شما تأثیر نگذاشت باز هم فرزندتان کم کاری کرد، باید رفتارهای قاطعانه داشته باشید. یعنی بدون اینکه کمترین ضعفی از خود نشان دهید، از خواستهٔ خود ذره ای چشم پوشی نکنید و بلکه درصدد وادار کردن کودک به درس شوید.رفتارهایی از قبیل: التماس کردن به کودک، مبهم سخن گفتن، تحقیر کردن و مانند آن از جمله رفتارهای نادرستی است که روی بچه تأثیر منفی میگذارد.
7-عوامل ایجاد علاقه مندی کودکان به مطالعه
از جمله عواملی که در ایجاد علاقه به مطالعه در کودکان مؤثرند میتواند به موارد زیر اشاره کرد:
استفاده از ادبیات خاص کودکان: ادبیاتی که بتواند جذاب و پویا باشد و کودک را به مطالعه جذب کند یکی از عوامل موفق در بالا بردن روحیه کتابخوانی در کودکان است. همچنان که در فرهنگنامه کودکان آمده است:”ادبیات کودکان نوشتهها و سرودهایی هستند که ارزش ادبی یا هنری دارند، و شامل بخشی از فرهنگ شفاهی عامه مانند: لالاییها، قصهها، داستانها، نمایشنامهها، شعرها و همچنین نوشتههای غیر داستانی در زمینه دین، دانش اجتماعی، علم و کاربردهای آن، هنر وسرگرمی که هدف آن آموزش مستقیم نباشد، میشود.
نتیجه گیری:
آدمی در دوران کودکی به علت عدم داشتن شناخت کافی از جهان پیرامون، بیشتر تحت تأثیر شرایط محیط اطرافش قرار میگیرد. لیکن باید عوامل تأثیر گذار در عرصه علاقه مندی به مطالعه و کتابخوانی را شناخت. با این توصیف میتوان به اهمیت نقش خانواده و محیطهای یادگیری چون مدارس در شکل گیری شخصیت کودک اشاره کرد.پرواضح است که سیستم آموزشی نقش بسزایی در رشد کودک در عرصه کتاب و کتابخوانی دارد. تا آنجا که میتواند آنچه فرد در خانواده تحت تأثیر اعضای آن یاد گرفته، به کلی تغییر دهد یا اصلاح کند.
ناگفته نماندکه یکی از تأثیرات بسیار مهم مطالعه و کتابخوانی بالا رفتن اطلاعات عمومی کودک و درک بهتر آنها از کتب درسی میشود.اگر جامعه بتواند خوانندگانی فعال تربیت کند تکامل در کلیه زمینههای علمی و آموزش مشهود میگردد لیکن در نظام آموزشی باید به کیفیت منابع کتابخانهها و ایجاد رابطه بین این عوامل و کودکان پرداخت تا با بهره گیری از امر مطالعه و اطلاعات عمومی افراد بتوان در عرصههای مختلف علمی و هنری خوش درخشید.
فهرست منابع …
1-افروز، غلامعلی.۱۳۷۲٫ روان شناسی و تربیت کودکان و نوجوانان. چاپ سوم، تهران: انتشارات انجمن اولیاء و مربیان.
2-رجبی، عباس. راه کارهای ایجادافزایش انگیزه مطالعاتی در کودکان (دسترسی ۱۳/۰۶/۱۳۸۹).
3-شرفی، علی.۱۳۸۹٫یادگیری کودک و نوجوان. تهران: انتشارات رشد.
4- قزل ایاق.۱۳۸۳٫ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن. تهران، سمت.
5-نانسی، لاریک. ۱۳۷۲٫چگونه بچههایمان را به مطالعه تشویق کنیم. ترجمه: مهین محتاج. تهران: کانون پرورش فکری کوودکان و نوجوانان.
معاونت پژوهش مدرسه فاطمیه (س) فسا
موضوعات: هفته کتاب
[یکشنبه 1396-08-14] [ 09:48:00 ق.ظ ]